Zaburzenia psychiczne u osób z niepełnosprawnością intelektualną mają znaczący wpływ na ich dorosłe, niezależne życie oraz prawidłowe funkcjonowanie społeczne. Właśnie dlatego przed specjalistami stawia się coraz wyższe wymagania w zakresie diagnostyki i leczenia. Istnieje potrzeba stosowania interwencji w zakresie zdrowia publicznego, które mają redukować rozpowszechnianie się zaburzeń psychicznych u osób z NI, istotne jest też posiadanie zdolności do identyfikacji tychże zaburzeń i udzielenia odpowiedniej pomocy przez psychiatrów i psychologów. Ważna jest również posiadanie świadomość wysokiego ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych wśród osób z NI.
Zaburzenia psychiczne występują częściej u osób z niepełnosprawnością intelektualną niż u tych w normie intelektualnej, lecz specjaliści wciąż zmagają się z trudnościami diagnostycznymi w tym zakresie. Wymienia się wśród nich mylenie objawów NI z objawami zaburzeń, słabsze dostrzeganie objawów z powodu typowych dla osób z niepełnosprawnością mniejszych umiejętności i doświadczeń społecznych, ograniczenia poznawcze wynikające z obniżonego poziomu inteligencji wiążącego się z trudnościami w przekazaniu diagnoście obrazu własnych trudności. Trudności diagnostyczne dotyczą również nietypowych dla generalnej populacji objawów i trudności klasyfikacyjnych, opóźnienia rozwojowego oraz zależność objawów od stopnia niepełnosprawności.
Zaburzenia lękowe i OCD
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną często zmagają się z zaburzeniami lękowymi, lecz istnieje duży problem z ich prawidłową diagnozą. Wśród najczęstszych objawów wymienić należy zachowania o charakterze agresywnym i autoagresywnym, a także agitacyjnym oraz kompulsywnym. Zaburzenia lękowe objawiają się również krzykiem lub płaczem, podwyższoną aktywnością, labilność emocjonalną, a czasami bezsennością. Dodatkowo mogą im towarzyszyć ataki paniki, zespół stresu pourazowego, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD), czy proste fobie.
OCD są wyjątkowo trudne do zdiagnozowania. Objawiają się one natrętnymi myślami i działaniami, jednak ich źródło oraz przebieg są różne w zależności od stopnia odchylenia od normy intelektualnej oraz jego podłoża. W przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych trudności sprawia również odróżnienie symptomów choroby od stereotypowych czynności. Istotne w tym wypadku jest pojawienie się negatywnych emocji (agresji, złości) w momencie powstrzymywania osoby przed wykonaniem danej czynności charakterystycznej dla OCD. Ponadto zaburzenia lękowe u osób z niepełnosprawnością w wielu przypadkach wywołane są przez czynniki środowiskowe. Osoby te stawiane są przed oczekiwaniami, którym nie są w stanie sprostować, przytłacza je również negatywna ocena społeczeństwa. Wymienione trudności wraz z ograniczonymi umiejętnościami postrzegania rzeczywistości oraz prawidłowej oceny wywołują nieadekwatne reakcje.
Lęk uogólniony i fobie społeczne
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną zmagają się również z lękiem uogólnionym, czyli zespołem lęku uogólnionego. To zaburzenie psychiczne z grupy zaburzeń lękowych charakteryzujące się nieustającym, uporczywym i przesadnym lękiem nie mającym uzasadniana. Lęk uogólniony wiąże się również z występowaniem objawów fizjologicznych – bólu brzuchu, głowy, karku, nudności i wymiotów, ale i przyspieszeniem akcji serca oraz oddychania. Możliwe jest też pojawienie się problemów ze snem. Wśród zaburzeń lękowych występujących u osób z niepełnosprawnością należy wymienić również fobie społeczne. Jest to zaburzenie, w którym chory odczuwa lęk przed wszystkimi lub niektórymi z sytuacji społecznych. Fobia społeczna manifestuje się obawą przed kontaktem z innymi ludźmi, kompromitacją, czerwienieniem się, przyspieszonym biciem serca, drżeniem rąk i mięśni.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną
Jeśli chodzi o środki pomocy w przypadku zaburzeń psychicznych (w tym fobii społecznej), psycholodzy stosują psychoedukację, wsparcie w kryzysie, a także poradnictwo i konsultacje. Różne formy terapii stosowane mogą być równolegle, przy czym najczęściej wdrażana jest w takim wypadku psychoterapia poznawczo-behawioralna. Ma ona redukować trudne zachowania i wypracować umiejętności przystosowawcze. Forma leczenia, jaką jest psychoterapia poznawczo-behawioralna stosowana jest u osób z lekkim i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności intelektualnej, przy czym w przypadku stopnia najsłabszego z objawami depresji sprawdza się najlepiej.
Celem terapeutów stosujących psychoterapię poznawczo-behawioralną jest modyfikacja zachowań obejmująca głównie rozwijanie zachowań deficytowych, redukcję niepożądanych zachowań oraz podtrzymywanie efektów terapii w czasie. W przypadku redukcji zachowań niepożądanych psychoterapia poznawczo-behawioralna skupia się na następujących zachowaniach – agresywnych i autoagresywnych, rytualistycznych, zakłócających, odmawianiu jedzenia, ale i nieprawidłowych reakcjach emocjonalnych i mowie. Eliminacja wymienionych zachowań jest najtrudniejszym elementem terapii, lecz jest niezbędna dla dalszych działań.
II Ogólnopolski Kongres Pedagogów Specjalnych i Terapeutów
Zachęcamy do udziału w II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogów Specjalnych i Terapeutów, na którym zostaną omówione kwestie takie jak rozwijanie podmiotowości z uwzględnieniem stopnia niepełnosprawności intelektualnej, kształtowanie samodzielność osób z niepełnosprawnością intelektualną w terapii osób o typowym i zaburzonym rozwoju, relacje intymne osób z niepełnosprawnością intelektualną, a także rozwijanie umiejętności społecznych u podopiecznych przejawiających zaburzenia lękowe z uwzględnieniem najczęściej występujących zaburzeń psychicznych, takich jak OCD, fobia społeczna, czy lęk uogólniony. Wydarzenie adresowane jest do pedagogów specjalnych, terapeutów, psychologów, nauczycieli, rodziców, studentów oraz terapeutów zajęciowych.