Niezależnie od tego jaki stopień niepełnosprawności intelektualnej towarzyszy danej osobie, ważne jest stosowanie właściwie dopasowanej terapii (w tym programu terapeutycznego) której celem jest wielokierunkowa stymulacja rozwoju dziecka. Obejmuje ona rehabilitację, farmakoterapię, terapię logopedyczną, trening poznawczy, trening zdolności psychospołecznych oraz psychoedukację i zapewnienie wsparcia społecznego rodzinie danej osoby.

Działania terapeutyczne nakierowane na budowanie niezależności

Działania terapeutyczne nie powinny być kierowane na wykluczanie ograniczeń, ponieważ sprawia to, że osoby poddawane są nadmiernej kontroli i stosowany jest wobec nich nieustanny trening posłuszeństwa. Nadopiekuńczy rodzic uczy dziecko bierności oraz wynagradza je za podporządkowanie się osobom, które mają być od niego mądrzejsze. Trening grzeczności prowadzi do nieumiejętności samodzielnego życia i sztucznego zachowania źle odbieranego przez resztę społeczeństwa. Opiekunowie czy rodzice powinni uwzględniać fakt, że niezależność jest jedną z najważniejszych cech każdego człowieka, także osoby z niepełnosprawnością intelektualną. 

Podejmowane działania terapeutyczne powinny być skierowane przede wszystkim na uzyskanie maksymalnej autonomii oraz budowanie samoświadomości przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Właściwie zaplanowany program terapeutyczny wspiera proces rewalidacji i społecznej integracji. Podejmowanie samodzielnych decyzji przez osobę niepełnosprawną oraz ponoszenie przez nią odpowiedzialności za swoje czyny daje jej możliwość samodzielnego wkroczenia w dorosłość. Właśnie dlatego praca nad wspomaganiem autonomii to cel, na którym powinny koncentrować się działania wychowawcze, edukacyjne i terapeutyczne. Co decyduje o rozwoju autonomii człowieka? Są to czynniki zarówno w nas samych, czyli czynniki osobowościowe, jak i w otoczeniu zwane czynnikami integracyjnymi.  Te drugie mają szczególne znaczenie na początkowych etapach rozwoju, następnie zaś do głosu dochodzą czynniki osobowościowe.

Do czynników interakcyjnych zalicza się zachowanie wychowawcze rodziców i opiekunów. Powinni oni dołożyć wszelkich starań, aby okazywać dziecku akceptację i zrozumieć jego potrzeby. Opiekunowie osoby z niepełnosprawnością intelektualną powinni podejmować działania wyzwalające oraz takie podtrzymujące aktywności swoich podopiecznych. Ważne jest, by programy terapeutyczne odpowiadały możliwościom takich osób oraz ich preferencjom. Mimo że nowe aktywności są wyzwaniem dla takich osób, jednocześnie z każdym kolejnym jest łatwiej, przy czym zwiększa się samodzielność.

Ważne jest również, by działania terapeutyczne dążyły do różnicowania kontaktów społecznych, które rozwijają zdolności percepcji i rozszerzenia gamy własnych zachowań. Przy nawiązywaniu nowych kontaktów osoba niepełnosprawna intelektualnie ma okazję do wyrażania siebie i zyskuje motywację do działania.

Program terapeutyczny rozwijający samodzielność

Opiekunowie takich osób zarówno w codziennej pracy, jak i przy wyborze programu terapeutycznego muszą uwzględniać struktury osobowościowe jednostki ważne w nabywaniu autonomii. W grę wchodzi tutaj rozwój wyobraźni, ćwiczenia w myśleniu przyczynowo-skutkowym, budowanie zaufania do siebie. Należy omawiać konkretne sytuacje życiowe, pozwalać na podejmowanie samodzielnych decyzji. Dzięki zadaniom i obowiązkom możliwa staje się analiza własnego postępowania, a następnie wyciąganie na ich podstawie wniosków i poprawie błędów. Bardzo ważne jest również kształtowanie empatii.

Działania terapeutyczne powinny jednocześnie stymulować i wspierać kształtowanie zachowań i postaw autonomicznych ze względu na prawo do wolności każdej jednostki. Należy zadbać o samorealizację jednostki na dostępnym dla niej poziomie. Kolejny element wymagający uwzględnienia to określenie granic autonomii. Ma to na celu jej bezpieczeństwo i godność. Każdy program terapeutyczny i działanie powinny być oparte na równoległym prowadzeniu procesu autonomizacji i socjalizacji wraz z integracją osoby z niepełnosprawnością, aby jej niezależność uwzględniała także potrzeby i prawa innych ludzi.

Niezależnie od tego jaki stopień niepełnosprawności intelektualnej stwierdzono u danej osoby, zawsze należy dbać o współpracę w bezpiecznej i przyjaznej atmosferze, nawiązywanie do jej zainteresowań oraz upodobań, a także wykorzystywać jej mocne strony. Zawsze istotne jest stopniowanie trudności i stosowanie wzmocnień pozytywnych.

Nadopiekuńczy rodzic a autonomia dziecka z niepełnosprawnością

Do hamowania niezależności osób z niepełnosprawnością bardzo często przyczynia się nadopiekuńczy rodzic. Wpada on w pułapkę ochrony dziecka za wszelką cenę ze względu na towarzyszący mu strach i troskę. Niestety, nadmierna opieka odbiera dziecku możliwość usamodzielnienia się i życia w pełniejszym wymiarze oraz uczestnictwie w życiu społecznym. Objawia się to zwykle wyręczaniem dziecka w wykonywaniu obowiązków, a także podejmowaniem za nie wszelkich decyzji. Nadopiekuńczy rodzic mierzy się także z obawami dotyczącymi życia dziecka po własnej śmierci, lecz powinien uświadomić sobie, że ma ono prawo do życia własnym życiem i z czasem, niezależnie od jego woli do tego dojdzie. W zależności od stopnia niepełnosprawności intelektualnej warto wspomagać rozwój autonomiczności dziecka.

II Ogólnopolski Kongres Pedagogów Specjalnych i Terapeutów

Zachęcamy do udziału w II Ogólnopolskim Kongresie Pedagogów Specjalnych i Terapeutów. Podczas wydarzenia zostaną omówione kwestie takie jak rozwijanie podmiotowości z uwzględnieniem stopnia niepełnosprawności intelektualnej, rozwój regulacji emocji i ciekawe ćwiczenia praktyczne. Przedstawione zostanie również case study dotyczące pracy z nadopiekuńczym rodzicem. Wydarzenie adresowane jest do pedagogów specjalnych, terapeutów, psychologów, nauczycieli, rodziców,  studentów oraz terapeutów zajęciowych.